Η πρόταση της ΕΕ για τις συνδυασμένες μεταφορές έχει ως στόχο να καταστήσει τις εμπορευματικές μεταφορές πιο βιώσιμες μέσω της βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας των διατροπικών εμπορευματικών μεταφορών — της μεταφοράς εμπορευμάτων με τη χρήση δύο ή περισσότερων τρόπων μεταφοράς- έναντι των αποκλειστικά οδικών μεταφορών. Η πρόταση επικαιροποιεί την ισχύουσα οδηγία για τις συνδυασμένες μεταφορές και συμπληρώνει τη δέσμη μέτρων για τον οικολογικό προσανατολισμό των εμπορευματικών μεταφορών, το μεγαλύτερο μέρος της οποίας εγκρίθηκε τον Ιούλιο του 2023. Η δέσμη μέτρων θα βοηθήσει τον τομέα των εμπορευματικών μεταφορών να εκπληρώσει το μερίδιο που του αναλογεί στην επίτευξη των στόχων της Πράσινης Συμφωνίας της ΕΕ.
Κατά τη διάρκεια διατροπικών μεταφορών, μία μονάδα φόρτωσης, όπως εμπορευματοκιβώτιο, μετακινείται μέσω συνδυασμού φορτηγού, τρένου, φορτηγίδας, πλοίου ή αεροπλάνου. Οι συνδυασμένες μεταφορές είναι ένα είδος διατροπικών μεταφορών που συνδυάζει την ευελιξία των οδικών μεταφορών, οι οποίες θα εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται για το πρώτο/τελευταίο σκέλος ενός ταξιδιού, ώστε να διασφαλίζεται ότι μπορεί να προσεγγιστεί οποιαδήποτε τοποθεσία στην ΕΕ, με τις περιβαλλοντικές επιδόσεις των σιδηροδρομικών μεταφορών, των εσωτερικών πλωτών οδών ή των θαλάσσιων μεταφορών μικρών αποστάσεων για το κύριο σκέλος του ταξιδιού.
Η αναθεώρηση θα καταστήσει τις διατροπικές μεταφορές πιο αποτελεσματικές και ανταγωνιστικές. Επαναεστιάζει τη στήριξη σε λειτουργίες που μειώνουν κατά τουλάχιστον 40% τις αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις σε σύγκριση με τις αποκλειστικά οδικές λειτουργίες μεταξύ των ίδιων σημείων εκκίνησης και τέλους. Οι ψηφιακές πλατφόρμες που δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο του κανονισμού για τις ηλεκτρονικές πληροφορίες σχετικά με τις εμπορευματικές μεταφορές (eFTI) θα παρέχουν ένα εργαλείο υπολογισμού που θα επιτρέπει στους διοργανωτές μεταφορών να αποδείξουν κατά πόσον η λειτουργία τους είναι επιλέξιμη για στήριξη. Υποβάλλουν τις απαραίτητες πληροφορίες με προσβάσιμο τρόπο· τα υπόλοιπα θα κάνουν τα διαπιστευμένα ψηφιακά συστήματα.
Παράλληλα με τα υφιστάμενα κανονιστικά μέτρα, η πρόταση εισάγει εξαίρεση από τις προσωρινές απαγορεύσεις οδήγησης, όπως οι απαγορεύσεις οδήγησης κατά τη διάρκεια του σαββατοκύριακου για τις συνδυασμένες μεταφορές. Στόχος είναι να βελτιωθεί η χρήση της χωρητικότητας των τερματικών σταθμών και άλλων υποδομών, επιτρέποντας στα φορτηγά που εκτελούν τα μικρά τμήματα τροφοδότησης να φθάνουν στους τερματικούς σταθμούς όπως και όταν χρειάζεται, με βάση τις ώρες αναχώρησης τρένων, φορτηγίδων ή πλοίων.
Η πρόταση θέτει στα κράτη μέλη στόχο ανταγωνιστικότητας για τη μείωση κατά τουλάχιστον 10% του μέσου κόστους από πόρτα σε πόρτα των συνδυασμένων μεταφορών εντός 7 ετών και τα υποχρεώνει να εφαρμόσουν τις πολιτικές που απαιτούνται για την επίτευξη αυτού του στόχου. Μια νέα πύλη της ΕΕ για πληροφορίες σχετικά με τις διατροπικές μεταφορές θα παρέχει συνδέσμους προς τα εθνικά πλαίσια πολιτικής όλων των κρατών μελών, καθώς και πρακτικές πληροφορίες σχετικά με τα ισχύοντα μέτρα, αυξάνοντας τη διαφάνεια των εθνικών μέτρων.
Οι φορείς εκμετάλλευσης τερματικών σταθμών θα υποχρεούνται επίσης να παρέχουν ελάχιστες πληροφορίες στους δικτυακούς τόπους τους σχετικά με τις υπηρεσίες και τις εγκαταστάσεις στους τερματικούς σταθμούς μεταφόρτωσης της ΕΕ.
Η Επίτροπος Μεταφορών της ΕΕ κ. Αντίνα Βαλεάν τόνισε ότι: «Το 2022 μεταφέρθηκαν στο οδικό δίκτυο της ΕΕ 13.6 δισεκατομμύρια τόνοι εμπορευμάτων. Οι εν λόγω εμπορευματικές μεταφορές είναι καίριας σημασίας για την οικονομία της ΕΕ και, καθώς αυξάνεται η ζήτηση, πρέπει να διατηρήσουμε υπό έλεγχο το κόστος και τις εκπομπές. Με την πρότασή μας, τα φορτηγά θα συνεχίσουν να διαδραματίζουν ρόλο στον τομέα των εμπορευματικών μεταφορών, αλλά ο συνδυασμός τους με άλλους πιο βιώσιμους τρόπους μεταφοράς, όπως οι φορτηγίδες, οι θαλάσσιες μεταφορές μικρών αποστάσεων ή τα τρένα, θα μειώσει το εξωτερικό κόστος των μεταφορών και θα βελτιστοποιήσει τη χρήση του δικτύου μεταφορών μας προς όφελος των πολιτών και της οικονομίας μας.»
Η οδηγία για τις συνδυασμένες μεταφορές (92/106/ΕΟΚ) είναι ένα από τα βασικά νομικά μέσα της ΕΕ που αποσκοπούν άμεσα στη μείωση των αρνητικών εξωτερικών επιδράσεων των εμπορευματικών μεταφορών, όπως οι εκπομπές CO2 και άλλες εκπομπές, η συμφόρηση, ο θόρυβος και τα ατυχήματα, υποστηρίζοντας τη μετάβαση από τις οδικές μεταφορές μεγάλων αποστάσεων στις σιδηροδρομικές, εσωτερικές πλωτές και θαλάσσιες μεταφορές.
Οι οδικές μεταφορές ευθύνονται για την πλειονότητα των αρνητικών εξωτερικών επιδράσεων στις μεταφορές στην ΕΕ, τόσο επειδή αποτελούν μακράν τον συνηθέστερο τρόπο μεταφοράς (74,4% των ενδοενωσιακών εσωτερικών μεταφορών και 53,3% του συνόλου των ενδοενωσιακών μεταφορών το 2020), όσο και επειδή προκαλούν σήμερα περισσότερες εξωτερικές επιδράσεις ανά τονοχιλιόμετρο εμπορευματικών μεταφορών απ’ ό, τι οι σιδηροδρομικές, εσωτερικές πλωτές ή θαλάσσιες μεταφορές μικρών αποστάσεων. Η μετάβαση από τις αποκλειστικά οδικές μεταφορές στις διατροπικές μεταφορές θα συμβάλει στη μείωση των αρνητικών εξωτερικών επιδράσεων των μεταφορών, διασφαλίζοντας παράλληλα την ευελιξία που απαιτείται ώστε οι εμπορευματικές μεταφορές να φθάνουν σε κάθε σημείο της ΕΕ χάρη στα οδικά σκέλη τροφοδότησης μεταξύ του τερματικού σταθμού και του τόπου φόρτωσης/εκφόρτωσης.
Ωστόσο, οι διατροπικές μεταφορές συχνά δεν είναι σε θέση να ανταγωνιστούν τις αποκλειστικά οδικές μεταφορές σε μεσαίες και μικρότερες αποστάσεις λόγω διοικητικών εμποδίων, κόστους μεταφόρτωσης και ελλιπούς εσωτερίκευσης του εξωτερικού κόστους. Ως εκ τούτου, η οδηγία για τις συνδυασμένες μεταφορές δημιουργεί ένα πλαίσιο στήριξης για την αύξηση της ανταγωνιστικότητας των διατροπικών και συνδυασμένων μεταφορών και, ως εκ τούτου, για την προώθηση της απομάκρυνσης από τις αποκλειστικά οδικές μεταφορές.
Ποιες μεταφορές θα προωθούσε η τροποποιημένη οδηγία;
Η πρόταση παρέχει ένα πλαίσιο στήριξης για τις διατροπικές και συνδυασμένες μεταφορές.
Οι διατροπικές μεταφορές είναι ένας τύπος πολυτροπικών εμπορευματικών μεταφορών, στο πλαίσιο της οποίας τα εμπορεύματα μεταφέρονται εντός κλειστής μονάδας φόρτωσης, όπως εμπορευματοκιβώτιο, κινητό αμάξωμα ή ημιρυμουλκούμενο, και η κλειστή μονάδα φόρτωσης μεταφορτώνεται μεταξύ διαφόρων τρόπων μεταφοράς χωρίς να γίνεται χειρισμός των ίδιων των εμπορευμάτων.
Οι συνδυασμένες μεταφορές είναι ένας τύπος διατροπικών μεταφορών που πληροί τους ειδικούς όρους που καθορίζονται στην παρούσα οδηγία· ειδικότερα, αφορά τις λειτουργίες που μειώνουν κατά 40 % τις αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις σε σύγκριση με τις αποκλειστικά οδικές μεταφορές. Αυτό ουσιαστικά σημαίνει μεταφορές για τις οποίες το μεγαλύτερο μέρος μιας μεταφοράς εκτελείται με σιδηρόδρομο, εσωτερικές πλωτές οδούς ή θαλάσσιες μεταφορές (θαλάσσιες μεταφορές μικρών αποστάσεων), ενώ τα πολύ μικρότερα αρχικά και τελικά οδικά σκέλη λειτουργούν ως τροφοδοτικά για τις μονάδες φόρτωσης μεταξύ και του τόπου φόρτωσης/εκφόρτωσης και του τερματικού σταθμού.
Η πρόταση περιλαμβάνει τρεις διατάξεις για την προώθηση των διατροπικών μεταφορών εν γένει:
Επαναλαμβάνει ότι, όπως και οι μονοτροπικές μεταφορές· όλες οι διατροπικές μεταφορές είναι απαλλαγμένες από άδειες και ποσοστώσεις.
Θεσπίζει νέα υποχρέωση των κρατών μελών να θεσπίσουν εθνικό πλαίσιο πολιτικής για τη διευκόλυνση της υιοθέτησης των διατροπικών μεταφορών.
Θεσπίζει απαίτηση διαφάνειας για τους διατροπικούς τερματικούς σταθμούς μεταφόρτωσης, ώστε να διασφαλίζεται ότι οι δυνητικοί πελάτες μπορούν εύκολα να γνωρίζουν ποιες υπηρεσίες και εγκαταστάσεις είναι διαθέσιμες.
Ειδικά για τις συνδυασμένες μεταφορές, η πρόταση περιλαμβάνει δύο πρόσθετα μέτρα στήριξης:
Θεσπίζει νέα εξαίρεση σε επίπεδο ΕΕ από την απαγόρευση οδήγησης κατά τα σαββατοκύριακα, τις διακοπές και τη νύχτα για τα μικρά οδικά σκέλη των συνδυασμένων μεταφορών, ώστε να διασφαλιστεί η καλύτερη χρήση της χωρητικότητας των τερματικών σταθμών και των μη οδικών υποδομών.
Θέτει ως στόχο τα κράτη μέλη να μειώσουν το μέσο κόστος από πόρτα σε πόρτα των συνδυασμένων μεταφορών: μείωση κατά τουλάχιστον 10% εντός 7 ετών.
Όλα τα υφιστάμενα κανονιστικά μέτρα σε επίπεδο ΕΕ που εφαρμόζονται σήμερα στις συνδυασμένες μεταφορές θα παραμείνουν επίσης σε ισχύ. Αυτό περιλαμβάνει την απαγόρευση ποσοστώσεων και αδειών, την ισοδύναμη μεταχείριση των διεθνών συνδυασμένων μεταφορών με τις διεθνείς οδικές μεταφορές όσον αφορά τη χρήση μη εγκατεστημένων μεταφορέων, τον ειδικό ορισμό των μεταφορών για ίδιο λογαριασμό στα οδικά τμήματα και την απαγόρευση ρύθμισης των τιμών.
Γιατί αναθεωρείται η οδηγία για τις συνδυασμένες μεταφορές;
Το μέσο εξωτερικό κόστος για τις σιδηροδρομικές μεταφορές και τις εσωτερικές πλωτές μεταφορές ανά τονοχιλιόμετρο (tkm) είναι σχεδόν τριπλάσιο (αντίστοιχα 0,013 EUR ανά τονοχιλιόμετρο και 0,019 EUR ανά τονοχιλιόμετρο), σε σύγκριση με το μέσο εξωτερικό κόστος για τα βαρέα φορτηγά οχήματα (ΒΦΟ) στα 0,042 EUR ανά τονοχιλιόμετρο. Τα ατυχήματα (29,7%) και η κυκλοφοριακή συμφόρηση (18,8%) αποτελούν τις μεγαλύτερες συνιστώσες κόστους για κάθε δεδομένη μεταφορά βαρέων φορτηγών οχημάτων, και αυτές δεν μπορούν να μειωθούν με την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές, μόνο με τη μείωση του σχετικού μεριδίου των οδικών μεταφορών.
Η οδηγία για τις συνδυασμένες μεταφορές τροποποιήθηκε τελευταία το 1992. Η Επιτροπή υπέβαλε δύο προηγούμενες προτάσεις για την επικαιροποίηση της οδηγίας, το 1998 και το 2017· και στις δύο περιπτώσεις, η πρόταση τροποποίησης αποσύρθηκε από την Επιτροπή, καθώς δεν επιτεύχθηκε ικανοποιητική συμφωνία από τους συννομοθέτες. Ωστόσο, ορισμένα μέρη της οδηγίας είναι παρωχημένα, ο ορισμός και τα κριτήρια επιλεξιμότητας προκαλούν πρακτικά προβλήματα στον κλάδο και η στήριξη δεν είναι τόσο αποτελεσματική όσο θα μπορούσε να είναι. Με την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, η Επιτροπή πρότεινε εκ νέου την τροποποίηση της οδηγίας, ώστε να παρασχεθεί ένα πιο φιλόδοξο πλαίσιο στήριξης για τη στροφή προς άλλους τρόπους μεταφοράς, ώστε να υπάρξει πραγματική διαφορά.
Πώς θα ωφελήσει η οδηγία τις διατροπικές μεταφορές;
Η ουσία της οδηγίας είναι να αυξηθεί η υιοθέτηση των διατροπικών μεταφορών και, ειδικότερα, να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα αυτών των διατροπικών μεταφορών που συμβάλλουν περισσότερο στη βελτίωση της βιωσιμότητας των εμπορευματικών μεταφορών. Για να επιτευχθεί αυτό, η οδηγία, αφενός, καθορίζει τις εν λόγω δραστηριότητες και, αφετέρου, θεσπίζει ένα πλαίσιο κανονιστικών και μη κανονιστικών μέτρων για τη στήριξή τους.
Η πρόταση θα αντικαταστήσει τον ισχύοντα εν μέρει διφορούμενο ορισμό, ο οποίος είναι προβληματικός για πολλούς μεταφορείς, με μια εντελώς νέα προσέγγιση που θα διασφαλίζει ότι η στήριξη θα επικεντρωθεί ιδίως στις συνδυασμένες μεταφορές που ορίζονται ως διατροπικές μεταφορές, μειώνοντας κατά τουλάχιστον 40% τις αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις. Οι ψηφιακές πλατφόρμες που δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο του κανονισμού για τις ηλεκτρονικές πληροφορίες σχετικά με τις εμπορευματικές μεταφορές (eFTI) θα παρέχουν ένα εργαλείο υπολογισμού που θα επιτρέπει στους διοργανωτές μεταφορών να αποδείξουν κατά πόσον η λειτουργία τους είναι επιλέξιμη για ειδική στήριξη συνδυασμένων μεταφορών. Οι διοργανωτές μεταφορών μπορούν να συμπληρώνουν ψηφιακά τις συνήθεις πληροφορίες για τις μεταφορές χρησιμοποιώντας μια διαπιστευμένη πλατφόρμα eFTI, η οποία στη συνέχεια θα υπολογίζει και θα καταδεικνύει αυτόματα την επιλεξιμότητα για το καθεστώς στήριξης των συνδυασμένων μεταφορών, τόσο στους παρόχους υπηρεσιών μεταφορών όσο και στις αρχές. Δεν θα υπάρξουν άλλα προβλήματα με διαφορετικές ερμηνείες σε εθνικό ή τοπικό επίπεδο σχετικά με τις επιλέξιμες δράσεις.
Επιπλέον, η οδηγία θέτει ειδικό στόχο για τα κράτη μέλη να βελτιώσουν την ανταγωνιστικότητα των συνδυασμένων μεταφορών. Για τον σκοπό αυτό, τα κράτη μέλη πρέπει να αξιολογήσουν τους φραγμούς που εμποδίζουν την υιοθέτηση των συνδυασμένων μεταφορών και να διασφαλίσουν ότι τα εθνικά πλαίσια πολιτικής επιτρέπουν συνολική μείωση τουλάχιστον κατά 10% του μέσου κόστους από πόρτα σε πόρτα των συνδυασμένων μεταφορών.
Επιπλέον, η οδηγία διευκολύνει την είσοδο στην αγορά καθιστώντας εύκολα προσβάσιμες τις πληροφορίες σχετικά με τα εθνικά μέτρα στήριξης. Καθορίζει επίσης την υποχρέωση των φορέων εκμετάλλευσης τερματικών σταθμών να δημοσιεύουν πληροφορίες σχετικά με τις υπηρεσίες που παρέχουν.
Ποια είναι η σχέση μεταξύ της τροποποίησης της οδηγίας για τις συνδυασμένες μεταφορές και άλλων πολιτικών της ΕΕ που επηρεάζουν τις εμπορευματικές μεταφορές;
Η οδηγία για τις συνδυασμένες μεταφορές συμπληρώνει τη νομοθεσία για τις σιδηροδρομικές, εσωτερικές πλωτές, θαλάσσιες και οδικές μεταφορές που ελευθερώνει και ρυθμίζει την εσωτερική αγορά. Η ελευθέρωση ισχύει επίσης για έναν συνδυασμό τρόπων μεταφοράς, ενώ οι τομεακοί κανόνες εξακολουθούν να ισχύουν για τη διασφάλιση της ασφάλειας και της λειτουργίας της αγοράς κάθε τρόπου μεταφοράς. Για παράδειγμα, οι δύο προτάσεις που αποτελούν μέρος της δέσμης μέτρων για τον οικολογικό προσανατολισμό των εμπορευματικών μεταφορών, του κανονισμού για τη σιδηροδρομική μεταφορική ικανότητα και της οδηγίας για τα βάρη και τις διαστάσεις για τις οδικές μεταφορές, έχουν αμφότερες σημασία για τα επιμέρους σκέλη των διατροπικών και συνδυασμένων μεταφορών. Ομοίως, όλοι οι διαδικαστικοί καθώς και σημαντικοί κανόνες για τις κρατικές ενισχύσεις και τις δημόσιες συμβάσεις θα εξακολουθήσουν να ισχύουν για κάθε μέτρο στήριξης που σχεδιάζουν να λάβουν τα κράτη μέλη για την επίτευξη του στόχου τους στο πλαίσιο της τροποποιημένης οδηγίας για τις συνδυασμένες μεταφορές.
Επιπλέον, ο κανονισμός ΔΕΔ-Μ, ο οποίος συζητείται επί του παρόντος από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, θα είναι σημαντικός για την υιοθέτηση των διατροπικών και συνδυασμένων μεταφορών, καθώς διασφαλίζει την ανάπτυξη μεταφορικών υποδομών, καθώς και πολυτροπικών εμπορευματικών τερματικών σταθμών που είναι απαραίτητοι για τη μεταφόρτωση μεταξύ των τρόπων μεταφοράς.
